پیرانشهر

معرفی شهر پیرانشهر:

 

 

 

 

 

پیرانشهر(به کوردی: پیرانشارPîranşar)

یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی در غرب ایران است. پیرانشهر به لحاظ بخش‌بندی مناطق کردنشین در زمره شهرهای مکریان قرار می‌گیرد.شهر پیرانشهر در همسایگی اقلیم کردستان و عراق واقع شده‌است. پیرانشهر به دلیل داشتن سنگ‌های گرانیت دارای شهرت جهانی است. ذخایر شناخته شده سنگ‌های گرانیت این شهرستان چهار میلیون تن برآورد می‌شود که به لحاظ تنوع رنگ و طرح استحکام در ایران و جهان منحصر به فرد است. سینیتهای سبز پیرانشهر در نوع خود در دنیا منحصربه‌فرد هستند و تنها یک توده کوچک مشابه آن در کشور ایتالیا وجود دارد، به‌طوری‌که در موزه ایتالیا نگهداری می‌شود. شهرستان پیرانشهر پس از منطقه لرستان به عنوان دومین منطقه دارای معادن سنگ گرانیت کشور شناخته شده‌است.

شهر پیرانشهر به دلیل داشتن ۶۰۰ میلی‌متر بارندگی در سال از زیباترین شهرستان کشور به‌شمار می‌رود. این شهرستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت ایران با کشور عراق و دیگر کشورهای حوزه دریای مدیترانه، یکی از بزرگ‌ترین مراکز تجارت خارجی در ایران است.

پیرانشهر هر چند فاقد نقطه صفر مرزی بوده ولی واقع شدن در نزدیک نوار مرزی، شهر پیرانشهر را در وضعیتی ویژه قرار داده‌است که همواره مورد توجه دولت‌های مختلف در طول تاریخ بوده‌است یعنی با توجه به جایگاهی که پیرانشهر در مرز ایران و عراق و نزدیکی به خاک ترکیه داشته، یک موقعیت ژئواستراتژیک ممتاز و در عین حال سختی تلقی می‌شده‌است و به همین دلیل از دیرباز نیز داری ۳ پادگان پیرانشهر، جلدیان و پسوه و یکی از پایگاه‌های مهم در کشور ایران بوده‌است.

حمدالله مستوفی در نزهه القلوب در سال ۷۳۰ هجری قمری، پیرانشهر را جزو شهرستان‌های کردستان ذکر کرده‌است. در سفرنامه رابینو به پیرانشهر اشاره شده‌است. رابینو، درکتاب ولایات دارالمرز ایران می‌نویسد: پیرانشهر در ولایت آذربایجان قرار دارد و نادری در عالم‌آرا نیز این شهر را یکی از آبادترین مناطق آذربایجان معرفی می‌کند.

موقعیت جغرافیایی

شهر پیرانشهر مرکز اداری و سیاسی شهرستان پیرانشهر در جنوب غربی آذربایجان غربی و در مختصات جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۲ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. ارتفاع متوسط شهر پیرانشهر از سطح دریا برابر با ۱۴۴۵/۹ متر است.

منشأ نامگذاری

بنا بر آنچه از تاریخ و نوشته‌های محققین بر می‌آید، اسم پیرانشهر از پیران، یکی از شخصیت‌های شاهنامه و سپهسالار افراسیاب اخذ شده‌است. پیران وزیر، سپهسالار، مشاور، فرمانروای ختن و بعد از افراسیاب بزرگ‌ترین شخصیت توران زمین است. نام وی را فیران (طبری) و بیران (ثعالبی) نیز ذکر کرده‌اند. پیران در میان پهلوانان تورانی، تنها کسی است که از جهت صفات اخلاقی همطراز شخصیت‌های برجسته ایرانی است، زیرا تلاش او همیشه در تفاهم و همدلی ایرانیان و تورانیان در راه صلح بود. او در اغلب نبردهای ایران و توران، در کمال خرد و مردانگی، حضوری فعّال داشت و نمایندة سیاسی و نظامی افراسیاب بود.

پیشینه تاریخی

در حوزه شهرستان پیرانشهر تعداد ۱۱۳ تپه تاریخی تو سط کارشناسان نمایندگی میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و به ثبت سازمان رسیده‌است که این امر حاکی از تاریخی بودن منطقه و شکل‌گیری و وجود تمدنهای نیرومند و درخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا، پارسوا، اورارتو، مادها، زاموا و تمدن اسلامی می‌باشد. در این میان تپه‌هایی وجود دارند که با داشتن جاذبه‌های خاص تاریخی بسیار مورد بازدید علاقمندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم واقع می‌گردند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد- قلعه شین آوا (هزاره اول ق. م) قلعه موت آوا (۲۵۰۰ ق. م) قلعه شای (۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ ق. م) قلعه جلدیان (۵۰۰۰ تا ۵۵۰۰ ق. م) قلعه پسوه (پیش از تاریخ) کتیبه برده مافوره (روستای لیک بن) داشان قلعه (۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ ق. م)

در منطقهٔ کاوش‌شده تپهٔ لاوین که در حاشیهٔ رودخانهٔ زاب کوچک قرار دارد و حدود دو هکتار وسعت دارد آثار معماری با خشت و چنیه، داده‌های سفالی، استخوان حیوانی، ابزارهای سنگی، سردوک و اشیای تزیینی در آن به‌دست آمده‌است.

روایات سامی که در قرآن هم متجلّی شده نام کوتیان و کوه آنان یعنی جودی (کوتی) را در این منطقه و حوالی آن جستجو می‌کرده‌اند. کوهی که اکنون به نام جودی نامیده می‌شود کمی دورتر از این منطقه و درغرب آنجا، در شمال موصل واقع شده‌است. این کوه اساطیری در اسطورهً بابلی اوتناپیشتیم نیسیر نامیده شده و آشوریان آن را با کوه شیخان یا کندی شیخان در جنوب پیرانشهر مطابق می‌دانسته‌اند

برخی از محققان، نام پسوهٔ امروزی را برگرفته از «پارسوآ» که در اقصای غربی خاک ماد قرار داشته‌است، می‌دانند. احتمالاً شهر بَسْوی که یاقوت حموی در سدهٔ ۷ق آن را در نزدیکی خان خاصبک و در زمرهٔ شهرهای آذربایجان یاد کرده، و حمدالله مستوفی در سدهٔ ۸ق آن را یکی از ۴ شهرِ تومانِ مراغه برشمرده، همان پسوهٔ امروزی باشد. به گزارش همو بسوی شهری با حقوق دیوانی ۲۵ هزار دینار بوده، و در آن غله و انگور و اندک میوه‌ای به عمل می‌آمده‌است. ظاهراً خان خاصبکی که یاقوت حموی همان‌جا بسوی را در نزدیکی آن یاد کرده‌است، همان پیرانشهر امروزی باشد.

وقایع تاریخی

از رویدادهای مهم منطقه پیرانشهر در دهه‌های اخیر، اشغال آن در جنگ جهانی اول، توسط نیروهای عثمانی است. عثمانیها با تحریک عشایر کرد منطقه پیرانشهر بر ضد حکومت مرکزی، به تثبیت وضع خود پرداختند، اما با شکست نیروهای متحدین در جنگ، عثمانیها به ناچار پیرانشهر و دیگر مناطق اشغالی ایران را تخلیه کردند. همچنین استقرار واحدهایی از لشکر ارومیه در پیرانشهر پس از شهریور ۱۳۲۰ در جریان هجوم ارتش شوروی به ایران بود.

ترکیب جمعیتی (ویژگی‌‌های جمعیت‌شناختی)‌

بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت شهر پیرانشهر برابر با ۹۵٫۷۱۶ نفر بوده‌است. مردم این شهرستان به زبان کردی، گویش کردی مرکزی و لهجه مکریانی تکلم می‌نمایند ولی در مدارس و دانشگاه‌ها به زبان رسمی کشور ایران (فارسی) تحصیل می‌کنند اما توضیح درس به زبان کردی است.

اکثریت مردم این شهر به زبان کردی تکلم می‌کنند.

نرخ رشد جمعیت پیرانشهر سالانه ۱٫۸ درصد است و بیشترین میانگین نرخ رشد جمعیت استان آذربایجان غربی مربوط به پیرانشهر است.

دین و مذهب

پس از چیرگی عربها بر ایران مسلمان شدن مردم بومی پیرانشهر در آغاز به کندی صورت پذیرفت و در دهکده‌های پیرانشهر یا بخش‌های آن به دین اسلام گرویدند و امروزه مردم این سامان سنی شافعی هستند.

مساجد شیعیان

پیرانشهر دارای دو مسجد مخصوص شیعیان به نام‌های مسجد امام حسین و مسجد صاحب الزمان است که در مراسم‌های مذهبی مورد استفادهٔ شیعیان ساکن در پیرانشهر مانند نیروهای نظامی و انتظامی و کارمندان غیر بومی شیعه مذهب افرادی که محل کارشان در پیرانشهر است قرار می‌گیرد. مسجد صاحب الزمان فقط در ایام محرم باز می‌شود.

ساختار شهری

به دلیل موقعیت سوق‌الجیشی خاص منطقه (نزدیکی به مرز) پادگانهایی در پیرانشهر مانند پادگان جلدیان پادگان پیرانشهر و پادگان بزرگ پسوه احداث شده‌است.

ویژگی‌های طبیعی

شهرستان پیرانشهر در ناحیه‌ای کوهستانی واقع شده‌است که هرچه به سوی غرب پیش رویم، بر بلندی کوه‌های آن افزوده می‌شود. کوه‌های حاجی ابراهیم (۵۵۰‘ ۳ متر)، سوره دال (۳۰۴‘ ۳ متر)، بزان (۲۲۶‘ ۳ متر) و برزین (۱۵۰‘ ۳ متر) بلندترین کوه‌های این شهرستان به‌شمار می‌روند.

از این بلندی‌های برف‌گیر رودهای پرآبی سرچشمه می‌گیرند که مهم‌ترین آن‌ها، زاب کوچک یا کلاس است. این رودخانه که از بلندی‌های اطراف پیرانشهر سرچشمه می‌گیرد، در ابتدا به نام رودخانه لاوین خوانده می‌شود، اما با پیوستن به رودخانه گده در جنوب پیرانشهر، زاب کوچک یا کلاس نام می‌گیرد

آب و هوا

آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت دو عامل بارز خشکی تابستان و سرمای زمستان کوهستان‌ها قرار دارد. بخش وسیعی از شهر در شرایط آب و هوای کوهستانی سرد و مدیترانه‌ای با باران بهاره قرار دارد. آب و هوای پیرانشهر در تجزیه خاک، رویش گیاه، گسترش علف‌زار، شرایط مساعد توسعه دیم‌زار، مناطق و معیشت شبانی و گله‌داری و گسترش جنگل و باغ‌داری نقشی تعیین‌کننده دارد. میزان بارندگی در پیرانشهر از غرب به شرق کاهش می‌یابد. دلیل این امر وجود دیواره کوهستانی ناحیه است که از نفوذ جریان‌هایی که از غرب به فلات وارد می‌شود جلوگیری می‌کند.

کارخانه قند

این کارخانه در سال ۱۳۴۷ توسط شرکت بلژیکی اوکماس و از طریق وزارت صنایع در ۵ کیلومتری جاده پیرانشهر-نقده واقع در استان آذربایجان غربی احداث شد، و طی سال‌های فعالیت خود، با استفاده از توانمندی‌های موجود از ظرفیت ۱۰۰۰ تن به ۲۵۰۰ تن چغندر در روز توسعه یافته‌است. محصول تولیدی این واحد ۳۰٬۰۰۰ تن شکر سفید و ۳ میلیون لیتر الکل طبی و ۱۵٬۰۰۰ تن تفاله خشک در سال می‌باشد. کارخانه قند پیرانشهر با جذب ۳۶۵ هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در کشور کسب کرده‌است

خدمات حمل و نقل

با استناد به آمارنامه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مجموعه راه‌های پیرانشهر کلاً ۹/۳۲۱ کیلومتر است که شامل ۷/۸۱ کیلومتر راه آسفالته فرعی(۶۰/۴ درصد از کل راه‌های آسفالته فرعی) و ۸ کیلومتر راه فرعی شنی (۹۴/۲ درصد از کل راه‌های فرعی شنی استان) و ۷/۴۶ کیلومتر راه آسفالته روستایی (۶/۳ درصد از کل راه‌های آسفالته روستایی) و ۵/۱۸۵ کیلومتر راه شنی روستایی(۲۲/۶ درصد از کل استان) می‌باشد.

در شهرستان پیرانشهر ۴ شرکت تعاونی مسافربری فعالیت می‌کنند، این شهرستان دارای ۵ دستگاه اتوبوس بین شهری (۶۷/۰ درصد از کل اتوبوس‌های بین راهی استان) و ۲ دستگاه مینی بوس بین شهری (۴/۰ درصد از مینی بوس‌های بین شهری استان) می‌باشد. در شهرستان پیرانشهر ۶ دستگاه مینی بوس کروس هیوندای با ظرفیت هر کدام ۱۸ نفر و ۹۳ دستگاه تاکسی درون‌شهری و ۱۳ دفتر تاکسی تلفنی با ۱۹۵ دستگاه خودرو به کار حمل و نقل مسافر می‌پردازند. مطالعه در وضعیت تصادفات شهرستان پیرانشهر نشان می‌دهد که در بهمن ماه ۱۳۸۰ در ۱۳ فقره تصادفی که در سطح شهر رخ داده‌است (۵۴/۱ درصد از کل تصادفات استان) ۱۰ فقره را خسارت مالی و ۱۰ فقره را جراحت جانی در پی داشته‌است که از نظر تعداد تصادفات شهرستان پیرانشهر در رتبه نهم قرار گرفته‌است.

خدمات بهداشتی

شهرستان پیرانشهر دارای ۱ بیمارستان (۱۶/۴ درصد از بیمارستانها) با ۸۰ تخت (۱۵/۲ درصد از تخت‌های بیمارستانی استان) و ۱ رادیولوژی دولتی (۵ درصد از رادیولوژی‌های دولتی استان) و فاقد رادیولوژی خصوصی است. شهرستان پیرانشهر دارای ۷ مرکز بهداشتی درمانی (۷۴/۳ درصد از مراکز بهداشتی درمانی استان) که ۲ واحد آن شهری و ۵ واحد آن روستایی است می‌باشد. این شهرستان دارای ۳۸ خانه بهداشت (۵۵/۴ درصد از خانه بهداشتهای استان) و ۴ داروخانه خصوصی (۴۶/۲ درصد از داروخانه‌های خصوصی استان) و ۱ آزمایشگاه دولتی (۵ درصد از ازمایشگاه‌های دولتی استان) و ۱ آزمایشگاه خصوصی (۲۲/۲ درصد از آزمایشگاه‌های خصوصی استان) و ۱ مرکز بهداشت (۱۴/۷ درصد) می‌باشد و در این شهرستان ۲۱ پزشک عمومی(۳۷/۲ درصد از پزشکان عمومی‌های استان) و ۱۲ پزشک متخصص (۰۲/۲ درصد از پزشکان متخصص استان) و ۲ دندانپزشک (۸۵/۰ درصداز دندانپزشک استان) به ارائه خدمات بهداشتی می‌پردازند.

خدمات فنی

شهرستان پیرانشهر دارای ۳ جایگاه عرضه سوخت (۵/۲ درصد از جایگاه‌های عرضه سوخت استان) برای عرضه سوخت‌های بنزین، گازوئیل و نفت سفید می‌باشد.

خدمات ورزشی و تفریحی

شهرستان پیرانشهر دارای ۱ میدان فوتبال چمن و ۱ میدان فوتبال خاکی می‌باشد. هم چنین این شهرستان دارای ۲ زمین والیبال و بسکتبال سرپوشیده و فاقد زمین والیبال و بسکتبال روباز است. همچنین در مورد سایر رشته‌های ورزشی شامل ژیمناستیک، تنیس روی میز، شطرنج، بدمینتون و… دارای ۱ میدان روباز و ۲ میدان سرپوشیده است.

این شهرستان دارای ۵ پارک است و جمع کل فضاهای سبز این شهرستان ۰۶/۱۰۲ مترمربع می‌باشد و سرانه فضای سبز m23 (متر مربع) برای هر نفر پیش‌بینی شده‌است.

خدمات بانکی

شهرستان پیرانشهر در سال ۱۳۸۰ دارای ۸ شعبه بانکی (۶۷/۱ درصد از شعبات بانکی کل استان) و شعبه ارزی می‌باشد. شعبات بانکی شهرستان پیرانشهر به تفکیک زیر است:

بانک ملی ۲ شعبه، بانک ملت ۱ شعبه، بانک تجارت ۱ شعبه، بانک صادرات ۱ شعبه، بانک کشاورزی ۱ شعبه. بانک مسکن ۱ شعبه، بانک سپه ۱ شعبه و مؤسسه مالی و اعتباری بنیاد یک شعبه دارد.

خدمات ارتباطی

شهرستان پیرانشهر دارای ۱ اداره پست (۶۶/۶ درصد از ادارت پستی استان) و ۵ نمایندگی پست می‌باشد.

در شهرستان پیرانشهر، ۶۵۱۲ تلفن نصب شده (۹۸/۱ درصد از تلفن‌های منصوبه استان) که از این تعداد ۵۷۶۹ تلفن (۹۴/۱ درصد از تلفن‌های مشغول بکار استان) مشغول بکار هستند. از تلفن‌های مشغول بکار شهرستان ۴۸۸۷ تلفن برای واحدهای مسکونی و ۵۴۸ تلفن برای واحدهای تجاری و ۳۳۴ تلفن در واحدهای دولتی مشغول بکار هستند. شهرستان پیرانشهر دارای ۵۲ تلفن همگانی داخل شهری (۹۵/۲ درصد از تلفن‌های همگانی داخل شهری استان) و ۸ تلفن همگانی راه دور (۴۹/۲ درصد از تلفن‌های همگانی راه دور استان) مشغول بکار هستند.

خدمات عمومی

بااستناد به گزارش شرکت آب و فاضلاب استان در سال ۱۳۸۰ شهرستان پیرانشهر فاقد سیستم جمع‌آوری و دفع فاضلاب است و بنا به گزارش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان در سال ۱۳۸۰ شهرداری شهرستان پیرانشهر دارای ۴ رفتگر (۳۷/۰ درصد از رفتگران استان) است و این افراد با ۵ ماشین از نوع کمپرسی کار نظافت و دفع زباله‌های شهری را بر عهده دارند و در این شهرستان ۷۰ زباله دان نصب شده‌است. این شهرستان دارای ۲ گرمابه عمومی با ۱۴ دوش و ۱ گرمابه خصوصی با ۱۰۰ دوش می‌باشد. بنابه همین گزارش این شهرستان دارای ۲ واحد سرویس بهداشتی در سطح شهر می‌باشد.

مراکز فرهنگی و هنری

با استناد به گزارش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۸۰ مراکز فرهنگی و هنری شهرستان پیرانشهر به شرح زیرمی باشد:

۱ کتابخانه عمومی(۲۷/۲ درصد از کتابخانه‌های عمومی استان) و ۱ سالن سینما با ظرفیت ۴۸۰ صندلی (۴۷/۵ درصد از گنجایش صندلی‌های سینماهای استان) و ۲ واحد عرضه محصولات فرهنگی (۵۶/۱ درصد از واحدهای عرضه محصولات فرهنگی استان) و ۲۴ مرکز بازیهای رایانه ای (۴۸/۸ درصد از مراکز بازیهای رایانه ای استان) و ۱ چاپخانه (۰۴/۲ درصد از چاپخانه‌های استان)

معادن

با در نظر گرفتن طبیعت بکر و دست نخورده پیرانشهر و علم به کوهستانی بودن این منطقه و نقش کوه‌ها در بروز معادن سنگ، پیرانشهر دارای معادن غنی سنگ می‌باشد. بیش از ۸۰ درصد معادن سنگ‌های گرانیت آذربایجان غربی در این شهرستان واقع شده‌اند. این شهر با داشتن ۶۵ معدن گرانیت و تولید سالانه ۳۰۰ هزار تن سنگ گرانیت یکی از قطب‌های مهم کشور در تولید سنگ گرانیت به‌شمار می‌رود. سنگ‌های تزئینی معادن پیرانشهر به‌طور عمده گرانیت رنگی با کیفیت بی‌نظیر در ایران، یکی از بزرگترین اقلام صادرات استان را تشکیل می‌دهد. علاوه بر گرانیت معادن سنگ مرمر نیز به تعداد زیاد وجود دارند. بسیاری از این معادن بعلت‌هایی چون هزینه گزاف، امنیت و مشکلات ثبتی بهره‌برداری نشده‌اند. معادن سنگ نیز در فراهم آوردن فرصت شغلی و درآمد مناسب سهمی بسزا برای مردم پیرانشهر داشته‌اند. علاوه بر معادن سنگ عرصه‌های جنگلی پیرانشهر مزینهٔ مناسبی بر ای تولید چوب و الوار می‌باشند.

کشاورزی

زمین‌های قابل کشت و دشت‌های وسیع، آب نسبتاً زیاد و بارور بودن زمین‌ها باعث شده‌است که بیشتر مردم شهرستان پیرانشهر در زمینهٔ کشاورزی کسب روزی کنند. آب کشاورزی از چشمه‌ها، رودخانه‌ها و چاه تأمین می‌شود. محصولاتی چون گندم، جو، چغندر، قند، نخود، آفتابگردان و محصولات باغی چون گردو، سیب، توت، انگور و … کشت غالب در منطقه می‌باشند. استفاده از ادوات و ماشین‌های کشاورزی در کشاورزی این منطقه معمول می‌باشد. درآمد نسبتاً مناسب کشاورزی باعث شده که اغلب مردم آن را به عنوان شغل اول یا دوم اختیار کنند.

بازارچه مرزی

بازارچه مرزی تمرچین در ۱۱ کیلومتری شهرستان پیرانشهر در نقطه مشترک مرزی بین ایران و عراق واقع گردیده که به دلایل جغرافیایی، اقتصادی و امنیتی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این بازارچه در سال ۱۳۷۴ افتتاح گردیده و با داشتن مساحتی ۲۵ برابر هزار متر مربع دارای ۳۶ غرفه است. عمدة کالاهای صادراتی این بازارچه عبارتند از سیمان، صنایع فلزی، میلگرد، مواد غذایی، لوازم صنعتی، میوه، فرش ماشینی و کالاهای وارداتی عبارتند از: ماشین آلات سنگین و قطعات و لوازم آنها، لوازم صوتی و تصویری، لوازم خانگی، پوشاک و با توجه به آمار و ارقام از کل صادرات بازارچه‌های کشور ۱۹/۸ درصد آن مربوط به صادرات بازارچه تمرچین پیرانشهر بوده که از نظر حجم و ارزش در بین بازارچه‌های مرزی کشور رتبه نخست را به خود اختصاص داده‌است. رشد گردشگری شهر پیرانشهر بعد از تأسیس بازارچه مرزی شدت گرفت؛ در واقع تا آن موقع مبادلات تجاری رونق فراوانی نداشت اما با شروع فعالیت‌های مرزی و واردات حجم زیاد کالا بر میزان مبادلات تجاری در شهر افزوده شد

دانشگاه‌ها و مراکز علمی

  • دانشگاه آزاد اسلامی مرکز پیرانشهر
  • دانشگاه پیام نور پیرانشهر
  • دار العلوم سلطان صلاح الدین ایوبی